Hushpar production
Вы хотите отреагировать на этот пост ? Создайте аккаунт всего в несколько кликов или войдите на форум.

Нохчийн туьйранаш

Участников: 5

Перейти вниз

Нохчийн туьйранаш Empty Нохчийн туьйранаш

Сообщение автор Admin Вт Окт 20, 2009 10:09 pm

Кхаа вешин хабар
I

Хьалхалерачу заманчохь цхьана ден кхо к1ант хилла. Ша леш дас шен к1енташка аьлла:
— Х1ан-х1а, сан к1ентий! Со вала воллу, цхьана меттехь аса лаьттах доьллина т1орказ ду, цуьнан дог1а х1унехдинчу меттехь ду. Со веллачул т1аьхьа, пхи-ялх де даьлча, кхоь а цхьаьна, и дог1а а даккхий, цу т1орказ чу хьажалаш.
Дукха хан ялале да кхетта велла церан. Вежарех лечкъина, жимах волчу вашас вахана т1орказан дог1а даьккхина. Чухьаьжначу к1антана т1орказ чохь карийна сов дезачу механ кхоъ жовх1ар.
Царах цхьаъ лачкъа а дина, т1орказ д1а а къоьвлина, тохара санна, дог1а ша хиллачу д1адиллина цо.
Пхи-ялх де даьллачул т1аьхьа, воккхах волчу вашас аьлла шен шина веше:
— Х1инца схьаэца, вайн дас аьлла дог1а, оцу т1орказ чу хьовсур ду вай. Дог1а схьаэцна, т1орказ чу хьоьвсича, царна шиъ бен жовх1ар ца карийна.
Воккхах волчу вашас аьлла:
— Х1окху чохь жовх1ар кхоъ хилла хир ду. Вайх цхьамма цхьа жовх1ар лачкъийна, х1унда аьлча, вайн да хьекъал долуш стаг вара, вай кхаанна ц1арах цхьацца жовх1ар бен дуьллур дацара цо д1а. Оццул кхетам болуш волчу цунна хуур дара, декъа а, дохон а йиш йоцуш долу ши жовх1ар вовшашна юккъехь декъа а, нисда а вайн барт кхетарг цахилар. Цу т1е а доьг1на, суна хета, оцу чохь жовх1ар кхоъ хилла, аьлла.
Мухха а цу т1оьхула барт а ийг1ина, кхо ваша цхьана махкахь кхиэле хууш, говза дов къастош стаг ву, аьлла, шайн дов цуьнга къастадайта, цига ваха араваьлла.


II
Дикка гена боьвллачу хенахь, воккхах волчу вашас аьлла:
— Кху новкъа, шен дех а къаьстина, цхьа эмкал яхана-кх. Цул жимах волчу вашас аьлла:
— Яха а дера яхана, т1аьхьарчу аьрру когана астаг1а а дера хилла иза. Оцу шиннал а жимах волчо аьлла:
— Кху новкъа аша боху эмкал яха а дера яхана, аьтту б1аьрг баьлла а дера хилла цуьнан.
Иштта хабар а дуьйцуш, xlopш новкъа боьлхучу хенахь, и эмкал ца карош лела цуьнан да кхарна дуьхьал кхетта. Вокхах волчу вашас цуьнга хаьттина:
— Эмкал яйна-х ца лелий хьо? Цо жоп делла:
— Лела дера, — аьлла. Т1аккха цул жимах волчо аьлла:
— Т1аьхьарчу аьрру когана астаг1а ярий иза? Дас жоп делла:
— Яра дера,— аьлла.
Цу шиннал а жимах волчо аьлла:
— Аьтту б1аьрг баьлла ярий иза? Эмкалан дас жоп делла:
— Яра дера, — аьлла. Т1аккха цара аьлла:
— Хьан эмкал тхуна ган-м ца гина. Цул т1аьхьа эмкалан дас аьлла:
— Шух кхетта-кх сан эмкал, аша схьаяла еза иза. Кхаа вашас аьлла:
— Тхуна хьан эмкал ган а ца гина, оха мичара лур ю хьуна эмкал? Мухха а церан г1уллакх къовсаме а даьлла, вежарша цуьнга аьлла:
— Делахь хьо тхоьца ван веза, цхьана юьртахь кхиэл ян хууш, говза дов къастош, цхьа стаг ву боху. Цига доьлхуш ду тхо а, тхайна юккъе цхьа дов доьжна. Цо хьан эмкал тхайх хьарчаяхь, оха токхур ю хьуна.
И стаг а вахана цаьрца, кхиэл ян хууш волу стаг волчу.

III
Бахана д1акхаьчна уып. Кхиэл ян хууш волчу стага хаттар дина:
— Шу х1ун г1уллакх хилла даьхкина?
— Тхо кхо ваша, тхаьшна юккъе доьжна дов къасто, хьуна т1е вог1уш вара. Новкъахь дуьхьалкхеттачу х1окху стага, шен яйна эмкал оха лачкъийна бохуш, дов дахьаш xlapa а веана. Цкъа хьалха кхуьнан дов къастор вай, т1аккха оха тхешаниг а дуьйцур ду.
Кхиэл ян хууш волчу стага хаттар дина эмкалан дега:
— Мича бакъонца хьарчо г1ерта хьо кхарах хьайн эмкал?
— Эмкал яйна, новкъа иза лоьхуш лелаш вара со. Кхарна дуьхьал кхетча, аса шайга д1ахаттале, воккхах волчу вашас элира: «Эмкал яйна-х ца лелий хьо?» Цул жимах волчо элира: «Т1аьхьарчу когана астаг1а ярий иза?» — аьлла. Цу шиннал а жимах волчо элира: «Аьтту б1аьрг баьлла ярий иза?» — аьлла. Сан эмкал суначул дика кхарна йовзарехь, сайн эмкал кхарах кхетта моьтта суна.
Т1аккха кхиэл ян хуучу стага цу кхаа вешега хаттар дина:
— Аша х1ун олу? — аьлла. Воккхах волчу вашас жоп делла:
— Цуьнан эмкал ган а дера ца гина суна, амма цуьнан эмкал яйний, стенах хиира аьлча, эмкал нисса шен новкъа д1а ца йоьдуш, юьстахюьйлуш, яжа кхийдина меттиг яра. Оцу тидамах хиира суна, т1ехь да воцуш иза хилар.
Шолг1ачу вашас аьлла:
— Эмкал б1аьрга а дера ца гина суна, амма цхьа бакъ ду, иза т1аьхьарчу аьрру когана астаг1 хилар хиира суна, х1унда аьлча, новкъа яьллачу меттехь хьалхарчу шина коган, т1аьхьарчу когех цхьана аьтту коган бен лар ца карайора суна. Цу тидамца хиира суна, иза т1аьхьарчу аьрру когана астаг1 хилар.
Кхоалг1чу вашас аьлла:
— Х1окху стеган эмкал б1аьрга а дера ца гина суна, амма цуьнан аьтту б1аьрг балар суна хааран бахьана xlapa ду: даиманна а аьрру aгlop яжа кхийдаш яхарехь, цуьнан аьтту б1аьрг баьллийла хиира суна цу тидамца.
Кхеташонна хиинчу стага аьлла эмкалан дега:
— Хьан эмкал кхара лачкъийна яц, хьайн эмкал кхечанхьа лаха еза ахьа, xlopш цхьа х1уманна тидам боккхуш, кхетам болуш нах хилла, цундела оьвзина кхарна хьан эмкал.
Эмкалан да д1авахана.

IV
Цул т1аьхьа кхеташонна хиинчу стага хаттар дина кхаа вешега:
— Х1инца схьадийца шайн г1уллакх.
Воккхах волчу вашас д1адийцина шайн г1уллакх а, шайн дас дина весет а, т1орказ чохь шиъ бен шайна жовх1ар ца карадар а, шайлахь цхьаммо цхьа жовх1ар лачкъийний-техьа, аьлла, шаьш вовшех шекьхилар а. Иштта шега дийцича, оцу кхеташонна хууш волчу стага цаьрга аьлла:
— Аса цхьа хабар дуьйцур ду шуна, цул т1аьхьа хаттар а дийр ду, цунна аша жоп делча, шун г1уллакхана жоп лур ду аса.
Цо царна дийцина: «Дукха хенахь дуьйна цхьа к1ант а, йо1 а хилла вовшашка ч1ог1а безам болуш, вовшашна сов дукха дезаш. Иштта и шиъ доллушехь, оцу йоь1ан наха, йо1 кхечу махкарчу цхьана к1анте маре елла. Цул т1аьхьа, и йигинчохь, той а, ловзар а д1адирзинчул т1аьхьа, йо1 ялийначу к1антана, и йолчу ваханчу буса, йо1 г1ийла карийна. Цо цуьнга хаттар дина: «Хьо г1ийла х1унда ю? Хьо сох бала хилла йоьлхуш елахь, аса хьо ело юьгур ю хьайн бабин баьрчче», — аьлла.
Йо1а цуьнга аьлла: «Хьох бала хилла ца йоьлхура со, цхьана юьртахь дукха хенахь дуьйна суна т1е а хьийзина, суна иза а везаш, цунна со а езаш, цхьа к1ант вара сан. Аса сайн дагца ч1аг1о йинера сайн юкъах доллу доьхка цуьнга бен ца дастийта, цундела, и дагадеана г1елъеллера со».
К1анта цунна ч1аг1о йина: «Сайн нанас йинчу йишина санна, тешаме ву хьуна со, хьо и к1ант волчу д1а а юьгур ю аса», — аьлла.
«Суна хьарам хуьлда, цунна хьанал хуьлда хьо», — аьлла, йо1 шен говрана т1ехьа а хаийна, иза а эцна, к1ант вехачу шахьара а вахана, цуьнан к1ет1а йо1 охьа а йоссийна, к1ант ц1ехьа веана.
Яхана йо1 шена дукха везаш волу к1ант волчу чуяьлла. Шена езаш йолу йо1 маре яхар а хезна, г1ийла узам а беш, laш хилла к1ант, мерз-пондарх п1елг а бетташ. Яхана йо1 чуяьлча, сов ч1ог1а тамаша а бина, цу к1анта цуьнга хаттар дина:
— Хьо кхуза муха кхаьчна? — аьлла. Йо1а жоп делла:
— Иштта цхьана к1анте маре еллера со сан наха. И к1ант со йолчу чу вог1учу буса со г1ийла лаьтташ яйча, цо соьга хаттар дира: «Хьо г1ел х1унда елла», — аьлла. Т1аккха аса айса йина ч1аг1о цуьнга д1айийцира.
Цо соьга элира:
— Хьайн нанас вина ваша санна, со тешаме ву хьуна, суна хьарам хуьлда хьо, оцу ахьа вуьйцуш волчу к1антана хьанал хуьлда хьо, — аьлла, яла а йина, хьан кет1а со охьа а йоссийна, к1ант ц1а вахара, со хьан чу еара.
Цу тайппана шега дийцича, оцу к1анта шен карарчу мерз-пондаран лерг а тесна, цу йоь1ан юкъах доллу доьхка, шен куьг цунах ца хьакхадолуьйтуш, схьа а даьстина, ша а, цо а йина ч1аг1о бакъьярхьама, цу йо1е аьлла:
— Иштта шена хьо еззашехь, хьо суна ялаял, дика к1ант иза хилча, цул оьшуш к1ант со хилча, суна эхь ду. Хьо цунна юха д1а ца йигча, ер яц, — аьлла, йо1 а эцна, важа к1ант новкъа ваьлла.
Д1адоьдуш xlapa шиъ цхьана шахьара кхаьчча, йо1а к1анте аьлла:
— Xlapa ю-кха со маре еана шахьар. К1анта цуьнга аьлла:
— Хьуна хьо д1аяха хуур делахь, со ц1а гlyp вара, — аьлла. Хуур ду шена, йо1а а аьлла, к1ант ц1ехьа вирзина.
Ц1а йоьдуш йолчу йо1ана 1аьржачу буса веана, цхьа боьха зуламаш а, къолаш а деш, г1араваьлла хилла волу цхьа къу дуьхьалваьлла:
— Мича дала ели хьо суна, — аьлла.
Йо1а цунна д1адийцина, ша дуьххьара цхьана к1анте маре ялар а, ша цхьана к1антана цуьнга бен шен юкъахара доьхка ца дастийта йина ч1аг1о яра аьлча, нанас вина ваша санна, тешаме хилла, цу к1анта ша цунна д1а а йигина, д1аялар а. Шолг1ачу к1анта, иштта хьо шена ялаял, дика к1ант и хилча, цул оьшуш к1ант ша хилча, шена эхь ду, аьлла, ша а ялош, х1окху шахьара кхаччалц, схьа а веана, аьлла, дийцича, цу къуьно аьлла:
— Оцу шиннал вон к1ант со хилча, суна а ду эхь.
Тешаме ваша хилла, шен говрана т1ехьа а хаийна, йо1 ша дуьххьара яханчу к1ентан кет1а охьайоссийна цо.
Кхеташонна хууш волчу стага аьлла:
— Аша кхаа вашас воккха-воккхачо хьалха а дуьйцуш, суна дийца, цу йо1ана оццул тешаме хиллачу кхаа к1антах дика к1ант муьлханирг хилла. Т1аккха аса жоп лур ду шун хаттарна.
Воккхах волчу вашас аьлла:
— Оцу кхаа к1антах дика к1ант хета суна, дуьххьара, йо1 шена еза а езаш, дуккха а даьхний а дайина, ша ялийннашехь, вукху к1анта шена иза юхаялор юйла ца хуъушехь, и йо1 оцу к1антана д1айигинарг.
Цул жимах волчу вашас аьлла:
— Суна шолг1а к1ант дика хета, х1унда аьлча, берахь дуьйна схьа цу йо1ана ша т1ехьийзина воллушехь, и йо1 оцу к1антана цо юха д1айигарна.
Жимах волчу вашас аьлла:
— Оцу шимма къийсинарг-м шаьшшиннан яхь ю, оцу шиннал а дика к1ант хета суна кхоалг1а волу къу, х1унда аьлча, х1уъа дича а, эхь доцуш волчу цу къуьно, 1аьржачу буса нанас вина ваша санна, тешаме а хилла, йо1 д1айигина дела. Цундела къу дика к1ант хета суна.
Т1аккха кхеташонна хиъначу стага аьлла:
— Воккхах волу ши ваша, ашшимма шаьшшинан цхьацца жовх1ар д1аэца, жимах волу ваша, хьан жовх1ар хьан кара д1акхаьчна, х1унда аьлча, къуьнан гlo лецира ахь. Хьо къу хилар гучудаьккхи ахьа, — иза а аьлла, дов д1ахадийна цо.

* * *
Ша къу воцчу стага къуна гlo дийр дац.



Три жемчужины

I
В давние времена у одного человека было три сына. Перед смертью отец сказал им:
— Сыновья мои! Я умираю, в одном месте у меня зарыт сундук, ключ от него спрятан. Через пять или шесть дней после моей смерти откройте сундук все вместе и загляните в него.
Вскоре отец умер. Младший из братьев тайком от старших прокрался и открыл сундук. Заглянув внутрь, он увидел три драгоценные жемчужины. Он украл одну из них, запер сундук и положил ключ на прежнее место. Дней через пять или шесть старший брат сказал младшим:
— Теперь возьмите ключ, о котором говорил отец, и заглянем в сундук. Вскрыв сундук, они увидели в нем только две жемчужины. Старший брат
сказал:
— Здесь должно быть, лежало три жемчужины. Один из нас украл одну жемчужину, потому что отец наш был человеком умным, он мог положить только по одной жемчужине на каждого. Знал он, что мы не сумеем поделить между собой две жемчужины и можем поссориться. Поэтому я думаю, что в сундуке было три жемчужины.
Так или иначе, братья, не сумев поделить между собой две жемчужины и прослышав, что в одной стране живет мудрый человек, способный справедливо разрешить спор, отправились на поиски этого человека.


II
Прошли они достаточно пути, и старший брат сказал:
— По этой дороге шел верблюд, он отстал от хозяина. Средний брат согласился:
— Действительно шел верблюд и хромал на левую ногу. Самый младший сказал:
— Верно, по этой дороге прошел верблюд, о котором вы говорите, и у него не было правого глаза.
В пути им встретился хозяин верблюда. Старший брат спросил у него:
— Ты ищешь верблюда, которого потерял?
— Да, ищу, — ответил тот.
— Он у тебя хромал на левую заднюю ногу? — спросил средний брат. Хозяин подтвердил.
— Да, хромал. Младший спросил:
— Он был без правого глаза?
— Верно, — согласился хозяин. Тогда они сказали ему:
— Мы не видели твоего верблюда.
Но хозяин верблюда не поверил им, сказав:
— Вы встречали моего верблюда и должны мне его вернуть. Братья же возразили:
— Твоего верблюда мы в глаза не видели. Как же мы тебе его вернем? Стали они спорить, и братья сказали ему:
— Пойдем с нами, говорят, в одном селе живет умеющий разрешать споры человек. Мы сами идем туда по одному спорному делу. Если он окажет нам эту услугу и скажет, что мы забрали верблюда, то мы возместим тебе потерю.
Хозяин верблюда отправился вместе с ними.

III
Наконец пришли они туда. Умеющий рассудить человек спросил их:
— Что за дело привело вас ко мне?
— Мы трое братьев шли к тебе по своему делу. Человек этот повстречался нам в пути и обвинил нас в краже верблюда. Сперва разберись с его делом, а после мы расскажем тебе о своем.
Умеющий рассудить человек спросил у хозяина верблюда:
— По какому праву ты хочешь обязать этих людей вернуть тебе верблюда?
— Потеряв верблюда, я искал его. Повстречавшись с ними в пути, я не успел ничего спросить у них, старший брат сказал: «Ты не верблюда ищешь?». Средний брат сказал: «Он хромал на заднюю ногу?». Самый младший сказал: «Он был без правого глаза?». Так как моего верблюда они знают лучше меня, я думаю, что мой верблюд встретился им.
Тогда рассудительный человек спросил у трех братьев.
— Что скажете вы на это? Старший брат ответил:
— Я не видел его верблюда, но если хотите знать, как я догадался, что у него потерялся верблюд, то это было видно по тому, что верблюд не шел своей дорогой, а щипал траву в стороне от дороги. Так я понял, что он оказался без хозяина.
Второй брат сказал:
— Верблюда я и в глаза не видел, но я узнал, что он хромал на левую ногу, потому что я заметил следы лишь двух передних ног и одной задней ноги. Так я узнал, что хромал он на левую заднюю ногу.
Третий брат сказал:
— Верблюда этого я и в глаза не видел, но вот причина, по которой я узнал, что у него нет правого глаза: он щипал траву слева, значит, у него недоставало правого глаза.
Рассудительный человек сказал хозяину верблюда:
— Твоего верблюда они не крали, ищи своего верблюда в другом месте, эти люди просто сметливые, умные, поэтому и узнали все о твоем верблюде.
Хозяин верблюда ушел.

IV
После этого человек, который должен рассудить трех братьев, сказал им:
— Расскажите теперь о своем деле.
Старший брат рассказал о завещании отца и о том, что в сундуке они нашли только две жемчужины, о том, что каждый из них подозревает одного из двух в краже одной жемчужины. Выслушав это, рассудительный человек сказал им:
— Я расскажу вам один рассказ, после чего вы мне ответите на один вопрос, и только тогда я сумею разрешить ваш спор.
Вот что он рассказал им:
— Один юноша и одна девушка долгое время любили друг друга большой любовью. Несмотря на это, родные девушки выдали ее замуж за юношу из другой страны. После того, как закончилось свадьба и гулянье, жених, придя ночью к невесте, нашел ее грустной и спросил у нее:
— О чем ты так грустишь? Если я стал горем для тебя, то отведу тебя радоваться к твоей матери.
Девушка сказала ему:
— Ты не стал для меня горем, не потому я плачу. В одном селе живет юноша, которого я любила и который меня любит. Я дала себе слово, что никому кроме него не позволю развязать свой пояс, я вспомнила об этом и загрустила.
Юноша пообещал:
— Я буду верен тебе как брат, рожденный твоей матерью, и отведу тебя к тому юноше.
— Пусть для меня ты будешь грехом, а для него будешь честной, — сказал он, посадил девушку на лошадь позади себя, отвез ее туда, где жил юноша, ссадил у его дома и уехал.
Девушка вошла в дом своего возлюбленного. Узнав, что его любимая вышла замуж, юноша сидел и пел грустную песнь на дечиг-пондар1. Увидев девушку, он удивился и спросил у нее:
—Как ты здесь оказалась?
Девушка ответила:
— Мои родные выдали меня замуж. Когда, войдя ко мне, тот юноша увидел меня грустной, спросил: «Отчего ты грустна?». Тогда я рассказала о данном мною слове. Он сказал мне: «Я верен тебе как брат, рожденный твоей матерью, пусть будешь ты грехом для меня, но будь честной для него», — привез меня к тебе и уехал. Так я оказалась здесь.
Услышав это, юноша отложил дечиг-пондар, не дотрагиваясь до ее тела, развязал ей пояс, выполнив слово, данное ею и им, и сказал девушке:
— Коль он, так любя тебя, оказался таким благородным, то и я не должен быть хуже него. Я должен отвезти тебя к нему.
Взяв с собой девушку, тронулся в путь. Наконец они добрались до одного города, девушка сказала парню:
— Вот город, куда я вышла замуж. Парень сказал ей:
— Если сможешь дойти сама, я поехал бы домой.
Девушка сказала, что сможет, и юноша поехал назад. Возвращаясь домой темной ночью, девушка повстречалась с известным в том городе злодеем и вором, который сказал:
— Какой бог послал тебя мне?!
Девушка рассказала ему о своем замужестве, о своей клятве разрешить развязать пояс только своему возлюбленному, и о том, как поступил ее жених, когда она рассказала ему об этом, и о том, как поступил второй парень, когда жених привез к нему домой.
Тогда вор сказал:
— Позор мне, если я окажусь хуже этих двух джигитов.
Став для нее верным братом, посадив на лошадь позади себя, он отвез ее во двор юноши, за которого ее выдали замуж. Рассудительный человек сказал:
— Вы, три брата, ответьте мне каждый по старшинству, кто лучший из этих трех мужчин, оказавшихся столь верными ей. Тогда и я отвечу на ваш вопрос.
Старший сказал:
— Мне кажется лучшим тот, который, любя ее, женился, потратил много скота, но вернул ее другому, хотя и не знал, женится тот на ней или нет. Средний сказал:
— Мне кажется лучшим второй, потому что, любя ее с детства, он все же вернул ее мужу.
Самый младший сказал:
— Эти двое-то оспаривали каждый свое достоинство, мне же кажется лучшим третий, вор, потому что ему-то нечего было терять, он мог сделать что угодно, и все же он темной ночью стал ей преданным братом и отвел к мужу. Поэтому лучшим из них мне кажется вор.
Тогда человек, взявшийся рассудить их, сказал:
— Старшие братья, заберите себе по одной жемчужине, ты же младший, уже завладел своей, потому и поддержал ты вора. Ты обнаружил, что ты вор.

***
Так разрешил спор этот мудрый человек.




1 дечиг-пондар - музыкальный трехструнный инструмент.
Admin
Admin
Admin

Сообщения : 204
Дата регистрации : 2009-09-21
Возраст : 29

https://huwpar.forum2x2.ru

Вернуться к началу Перейти вниз

Нохчийн туьйранаш Empty Re: Нохчийн туьйранаш

Сообщение автор Седа Ср Июл 16, 2014 11:13 pm

Волк и баран (чеченская сказка с переводом)
Борз а, къена ка а

Жа юккъера нацкъар а баьлла, уьдуш, ловзуш хилла цхьа-ши Iaxap. Жа гена даьлча, уьш тергалдеш 1аш йолчу мецачу борзо, ара а иккхина, ши Iaxap схьа а лаьцна, биъна. Жижиг а диина, довха ц1ий т1е а мелла, хьун луьста йолчу д1ата1а йоьдуш хилла борз. Хьуьнан йистехь, бай т1ехь бежаш цхьа къена ка гина цунна. Цунна т1е а яхана, барзо аьлла:
— Хе-е-е, ка, xlapa бай сан буйла ца хаьа хьуна, кхузахь бажа бакъо хьан елла хьуна?
— Xlapa бай хьан бац, сан жа1ун бу, — меллаша жоп делира кано.


— Хьо харц лоь! — чуьрайаьлла мохь хьаькхира барзо. — Хьан жа1у дуьнен т1е а валаза вара, xlapa бай сан долахь болуш.
— И бакъ дац, — сих а ца луш, юха а меллаша элира кано. — Суна дика хаьа xlapa бай сан жа1ун буй!
Дукха оьг1азъяханчу барзана б1аьрга ц1ий хьоьвзира, катоьхна и бел, делахь а, ша юьзина йолу дела, и а ца деш, мохь-ц1ог1а а тоьхна, 1ад1ийра борз, кханналц буьтур аса xlapa, ткъа кхана, со мацъелча, бе а бийна, буур бу, аьлла, сацам бира цо.
— Вайшимма х1ун дийр дуй, ка, — элира барзо, — Вайшиммо къийсарх, цкъа а къаьстар дац, xlapa бай хьенан бу: ахьа и жа1ун бу, бохур ду, аса и сайн бу, бохур ду, — цулла а кхана 1уьйранна кхуззахь вовшах а кхетта, хьуьллахь йолчу коьллашна уллохь и бай шен бу, аьлла, дуй биинчуьннан, хир бу-кх и. Реза буй хьо?
— Реза бу, — меллаша жоп делира кано.
Т1аккха и шиъ д1асакъаьстира: борз хьуьнах яхара, ткъа ка шен эвла д1аяхара.
Сатосуш, шеца доккха жан-ж1аьла а далош, схьабеъна ка. Ж1аьла коьллаш юкъа д1алечкъина, ткъа ка кхуззахь бажа х1оытина.
Барзана хьуьнахара араяьлча, бежаш ка гина, цуьнан дог ловзадаьлла т1аккха.
— Х1инца-м дийнна к1иранах юьзина лелар яра со, — аьлла, бай т1е едда борз.
Мичара дели ца хууш, барзана дуьхьал цхьогал даьлла.
— Марша йог1ийла, борз! Хьо стенга йоьду сел сихъелла? — хаьттина цхьогало.
— Маршалла хуьлда, цхьогал, со-м бай болчу йоьдура, — аьлла, ма дарра д1адийцина барзо, ша сийсара каца къовсарх лаьцна.
— Эх1-х1ай, ма дика г1уллакх ду и, — боху цхьогало, — амма, хьуна-хьайна хаьа хир ду-кх, теш ца хилча цхьа а къийсам чекх ца болий, цундела со теш дигахь, со хьоьгахьа хир ду, ткъа ахь суна уьстаг1ан чо-ко а, когаш-корта а лур бу.
— И дан мегар долуш х1ума ду, схьадола соьца, — аьлла, жоп делла барзо. Борззий, цхьогалий бай болчу кхаьчна, т1аккха барзо кане хаьттина:
— Т1аккха, дийцал, х1инца а хьайн жа1ун бу боху ахьа x1apa бай?!
— Дера боху, — элира кано.
— Э-э-э, ка, эхь ца хета хьуна аьшпаш битта! — бехк боккхуш элира цхьогало, корта а техкош. — Дукха хенахь дуьйна массарна а хууш ма ду xiapa бай, кхин цхьаннан а боцуш, берзан буй.
— Хьуна хьаьнгара хезна и? — хаьттина кано.
— Хьаьнгара хезна бохург х1ун ду?! — цецъдаьлла, мохь хьаькхира цхьогало. — Хьайна луъучуьнга хатта мегар ду хьуна, и массарна а хууш ду. Суна дагадог1у, дукха хан ю и хилла, со жима долчу хенахь, сан дас-нанас кест-кеста къамел дора кху байх лаьцна. Кхечу меттигашкахьчул, берзан бай т1ехь долу дехкий дерстина датт1а дохкуш хуьлу, олура цара. Т1аккха ца хаьа хьуна, нагахь x1apa бай жа1ун белахьара, цара цунах берзан бай эр ма дацара.
— Дика ду делахь! Дуй буий ахьа, айхьа дуьйцург бакъ ду, аьлла? — хаьттира кано.
— Ой, дера буу, — элира цхьогало.
Дика ду. Оцу коьллаш юккъе цхьа ког а х1отта бай, ала: аса дуй буу, xiapa бай берзан бу, — аьлла кано.
Цхьогална, коьллаш т1е йолалушшехь, цу юккъера къега ши б1аьрг гина, т1аккха сихха юха а йирзина, гено а яьлла, йоьхна а хьоьвзина, аьлла цо:
— Бакъ дерг аьлча, суна схьахетарехь, сан дас-нанас цу байх лаьцна дечу шайн къамелехь уьстаг1ах лаьцна а хьахийра... Билггал ала ца хаьа суна, xiapa бай хьенан бу, цундела къа т1е лаца ца лаьа суна, дуй а бууш. Нагахь барзо дуй баахь, аса а буур бу-кх.
— Хьуна х1ун моьтту, — аьлла, оьг1азъяхана чутасаелира барз, — хьо санна кхоьруш яц со, аса буур бу дуй!
Цхьа ког коьллаш юкъа а бахийтина, барзо «ас дуй буу» оллушехь, цу юккъера доккха жан-ж1аьла схьаиккхира, цо, борз схьа а лаьцна, д1асаетта йолийра. Хала дела балица ж1аьлин багара а яьлла, едда к1елхьараелира борз. Ткъа цхьогал-м, тоххарехь лекхачу гу т1е а даьлла, цигара барзе мохь бетташ дара:
— Аса ца бехира хьоьга, борз, къера дуй ма баа?! Ла ца дуьйг1ира ахьа соьга, цундела хьуна хила деззарг хили-кх!



Волк и баран

Отбились от стада несколько молодых барашков и заблудились. Напал на них голодный волк и растерзал. Наелся он мяса, напился он крови горячей и пробирается отдыхать в лес. Увидел он, что на лугу около леса, пасется старый баран, приблизился к нему и говорит:
— Как ты, баран, смеешь пастись на моем лугу? Кто тебе позволил?
— Луг вовсе не твой, а моего пастуха, — спокойно ответил баран.
— Врешь ты! — крикнул волк. — Твоего пастуха еще на свете не было, а я уж давно владел этим лугом.
— Не верно, — по-прежнему отвечал баран. — Я хорошо знаю, что луг принадлежит моему пастуху.
Разозлился волк и хотел было растерзать барана, но так как он был сыт, то только зарычал на него. «Пусть пока живет, а завтра, когда я проголодаюсь, расправлюсь с ним по-своему», — подумал он.
— Вот что, баран, — сказал волк. — Если мы будем спорить, то никогда не решим, чей этот луг: ты будешь говорить, что он твоего пастуха, а я, — что он мой. Поступим лучше так: соберемся завтра здесь, и кто из нас поклянется вон около того куста, что луг принадлежит ему, за тем он и останется. Согласен?
— Согласен, — отвечал баран.
И затем они разошлись: волк направился в лес, а баран в село.
Рано утром пришел он на луг вместе с большою, сильною собакой. Спряталась собака в кусты, а баран принялся тут же неподалеку пастись. Вышел волк из лесу, увидел барана на лугу и обрадовался. «Теперь-то я наемся на целую неделю», — подумал он и пустился бежать на луг. Вдруг навстречу ему попадается лисица.
— Здравствуй, волк! Куда ты так спешишь? — спрашивает она.
— На луг, — ответил волк и рассказал ей, как он вчера поспорил с бараном.
— Гм... Дело хорошее, — говорит лисица, — но только тебе, конечно, известно, что никакой спор без свидетелей не решается; поэтому, возьми меня в свидетели, — я твою руку подержу, а ты, в благодарность, мне за это отдашь бараньи внутренности, ножки и голову.
— Что ж, это можно сделать, — ответил волк. — Пойдем! Пришел волк с лисой на луг и спрашивает барана:
— Ну, что? Ты по-прежнему утверждаешь, что луг принадлежит твоему пастуху?
— Да, по-прежнему, — ответил баран.
— Ах, баран, как тебе не стыдно лгать! — с укоризной проговорила лисица и покачала головой. — Ведь, кажется, всем уж давным-давно известно, что этот луг с самых давних времен принадлежит не кому-либо другому, а волку.
— Да ты-то от кого слышала об этом? — спрашивает баран.
— Как от кого?! — воскликнула лисица. — Да об этом все тебе скажут, спроси кого хочешь. Я помню, это было давным-давно, когда я была еще совсем маленькой, родители мои, отец и мать, часто между собой разговаривали про этот луг: «На волчьем лугу, — говорили они, — мыши жирнее, чем в других местах». Значит, если бы этот луг был твоего пастуха, то его не называли бы волчьим.
— А поклянешся ли ты в том, что говоришь правду? — спросил баран.
— Конечно, поклянусь, — ответила лисица.
— Хорошо, — сказал баран. — Стань ногой вот в этот куст и скажи: клянусь, что луг этот принадлежит волку.
Лисица приблизилась было к кусту, но, увидя в нем два сверкающих глаза, верть назад, отбежала подальше и говорит:
— Если по правде сказать, то мои родители, разговаривая про этот луг, упоминали и барана... Да, подлинно я не могу сказать, кому он именно принадлежит, а потому и не хочу грешить, давать напрасно клятву... А если волк первый поклянется, то и я не прочь сделать то же.
— А что же ты думаешь? — проговорил сердито волк. — Вот возьму и поклянусь, трусить не стану, как ты.
Стал он лапой в куст и только сказал: «клянусь», как вдруг из куста выскочила собака, сгребла его за шиворот и принялась трепать. Насилу-то волк вырвался из собачьих зубов и без оглядки пустился бежать в лес. А лисица давно уже взобралась на высокий курган и кричит оттуда волку:
— Не предупреждала ли я тебя, волк, не давать ложную клятву? Не послушался ты меня, вот и получил должное.



Зулай Хамидова

Седа

Сообщения : 37
Дата регистрации : 2009-10-20

Вернуться к началу Перейти вниз

Нохчийн туьйранаш Empty Re: Нохчийн туьйранаш

Сообщение автор Седа Ср Июл 16, 2014 11:25 pm

Пхьармат (Прометей) - Чеченская сказка с переводом


Хьуна дала дика дийриг, диканца хьо дукха вахарг, вонна хьо т1аьхьатеттарг, диканна хьо хьалхавахарг! Дийцаний-аьллий, х1ун ду хьуна, ас цхьа туьйра дуьйцур ду хьуна, тур-тамаша буьйцур бу хьуна. Лунан лергаш самадахалахь, берзан б1аьргаш серладахалахь!..

Аса хьуна дуьйцур ду оцу д1огарчу Башламанан коьртехь ло маца дуьйна 1уьллу, шерачу аренашкаххьий, ламанийн басешкаххьий хаза хьожа йолу бецашший, тайп-тайпана зезагашший маца дуьйна дуьйлу...
Мацах хьалха заман чохь и д1огахь шуна гуш долу лекха лаьмнаш кхин а лекха хилла, церан кортошкахь х1инца санна лой, шай а доцуш, хаза бецашший, зезагашший хилла. Ткъа хьалха заман чохь цкъа а ца дешаш лой, шай к1оргачу 1аннашкаххьий, ламанийн басешкаххьий, шерачу аренашкаххьий хилла.
Оцу хенахь вайн дай, наьрт-орстхой, 1аннашкаххьий, хьехашкаххьий, лекхачу б1аьвнашкаххьий бехаш-1аш хилла. И д1огара лаьмнаш санна лекха хилла уьш. Церан дой а хилла иштта даккхий. Черчий санна ницкъ болуш хилла наьрт-орстхой, берзалой санна майра хилла, ц1оькъаш санна каде хилла, цхьогалш санна мекар хилла.
Катухий, атта схьайоккхий, ламанан тарх кхуссуш хилла цара, мохь тухий, ламанаш декош хилла, ц1ог1а тухий, стигланаш егош хилла цара. Делахь а г1орасиз хилла уьш — ц1е ца хилла церан карахь.
Ницкъ болу Села къиза хилла, 1азапе хилла. Иза хилла стигалан да, ц1е а цуьнан долахь хилла.
Х1ун пайда бу ницкъан а, цунах адамашна дика долуш ца хилча?
Х1ун пайда бу ницкъан, цунах адамашна 1азап-бала хуьлуш хилча? Наьрт-орстхошна, шегара ницкъ гайта, ц1еран хьорканаш т1е а хоий, инзаре йоккха г1овг1а г1аттош хилла Селас, стигала каглуш, дакъанаш хуьлуш, охьат1ейоьлхуш санна хоьтуьйтуш, ерриг стигала а къекъош. Села 1аш волу стиглан 1аьрчеш даима 1аьржачу мархаша хьулдинера. Дог1анах юзайой, мархаш лаьтта хьовсайой, оцу дог1анах ша, къора лаьтта елхайора Селас, адамашна т1е кхин а доккха 1азап доссош. Кест-кестта цо, нуьрах-ц1арах дина стела1ад кара а оьций, лаьтта стелахаьштигаш кхуьссура, дерриге а гонд1ахь дагош.
Дика а, вон а Селин карахь дара. Бонна комаьрша вара Села, диканна — сутар вара...
Дика къаьхьачу къица къийсамехь доккхура адамаша, ткъа вон — Селас ша луш дара.
Стигалний, лаьттаний юккъехь даима мостаг1алла лаьттара.
Селиний, адамашний юккъехь даима къийсам лаьттара. Наьрт-орстхой балано мел та1ий, г1адъоьхура Села. Села г1ад мел ихи, г1айг1ане йоьдура Сата. Сатина ч1ога лаьара наьрт-орстхошна гlo дан, амма Селех кхоьрура иза.
Оцу хенахь ломахь вехарш вара ницкъ болу наьрт Пхьармат, шен пхьалг1и чохь, нахана г1уллакх а деш. Дика пхьар хилла иза.
Пхьармат эсала, комаьрша, ницкъ болуш наьрт хилла. Къамел к1езиг а деш, къа дукха хьоьгура Пхьармата. Ойланаш дукха йора, адамийн балина, х1ун г1оли йийр яра-те, бохуш. Цо ойла йора, Селин долара а яьккхина, адамашна ц1е муха яхьар яра-те, бохуш. Бертахь ца лора иза Селас.
Ша дуьнен чу ваьлчахьана, нахана юккъера диканиг, оьзданиг, хьекъалениг схьагулдеш вара Пхьармат.
Цуьнан дин Турпал гуттара ломахь парг1ат лелара.
Олуш хиллера наьрташа Пхьармате:
— Дин беречунна к1елахь бахчало, къонах къийсамехь вахчало. Хьан дин парг1ат х1унда лела?
Пхьармата жоп луш хиллера:
— Сан дин бахчабелла бу. Хан т1екхаьчча, сан дино стиглара хаьштиг дахьар ду!
Цхьана дийнахь Пхьармата шен Турпале мохь тоьхнера, Органан ч1ож декош, ламанаш дегош, самаваьккхина, Селига aгlo хорцуьйтуш. Геннахь ломахь бежаш болу дин, шен да кхойкхуш хезна, дуьхьал терсира. Ткъес санна маса кхечира Турпал шен дена Пхьарматана дуьхьал. Караийцира Пхьармата чхьонкар1, т1едуьйхира йоьзан гlaгl2, хаьн т1е оьллира пхерчех юьзина хумп1ар3, пхьаьрсах къевлира булийн не1арх йина йолу туре4, коча тесира секха1ад5, юкъах дихкира тур, буйна къоьвлира буьххьехь йоьза вед йолу г1оьмакх6.
Шен Турпал динна юткъа нуьйр а тиллина, хьехан ма1а юьззина доьттина йий а мелла, бакхах7 санна ког латийталахь сан, бадах санна куьг латийталахь, аьлла, дина а хиъна, цкъа а цхьа а ца ваханчу, вахнарг вуха ца вог1учу новкъа велира иза. Наьрт-орстхоша Пхьармат воьдучу новкъа борц хьаьрсира, некъ дика хилийта, аьлла. Макхах буьзна мок х1оттийра: «Воьдуш, вайн-веса хуьлда хьо, вог1уш веза-вуьзина хуьлда хьо!» — аьлла.
Дукха ихира Пхьармат. Bopxl дийнаххьий, ворх1 бусий некъ бира цо. Bopxl 1ин, ворх1 лам хадийра цо. Шена т1ехь Села вехаш йолу стигал хьалалаьцна лаьттачу Башламанан духхе кхечира Пхьармат. Нисса хьала йолчу инзаре халачу басешкахула ирх некъ бира Пхьармата. Башламанан коьрте велира иза. Башламанан коьртехь хаза хьожа йолу бецашший, тайп-тайпана зезагашший дара.
Оцу Башламанан коьрте сада1а юссуш хиллера маьлхан нур догу Сата, Села-Сата, Селин езар, наьрт-орстхойн нана.
К1айн олхазар хилла дуьхьалъелира иза Пхьарматана. Адамийн маттахь цуо элира:
— Х1ай ницкъ болу наьрт! Хьо лаа-тара ца ваьлла х1окху Башламанан буьххье.
— Бакъду иза, комаьрша олхазар, со лаа-тара ца ваьлла х1окху Башламанан коьрте. Со стигалан кхерчара адамашна ц1еран хаьштиг дахьа веана, и доцуш, вухавоьрзур волуш а вац, — жоп деллера Пхьармата.
— Дикачу г1уллакхана араваьллачуьнан некъ дика ца хилча, амал дац. Аса гlo дийр ду хьуна, — аьлла Села-Сата.
Юха а хаьттинера цо:
— Дин дика буй хьан?
— Мохал маса бу сан дин, — жоп деллера Пхьармата.
— Ницкъ болуш буй хьан дин?
— Сан дино берг тоьхначохь, шовда гучудолу.
— Ницкъ болуш вуй хьо хьуо?
— Сан карахь шийла боьрза бакхал а, балозал а к1еда хуьлу, — элира Пхьармата.
Села-Сата дийцира Пхьарматана муха, муьлхачу новкъа вахча, кхачалур ву Селин кхерча, дийцира цуьнан кхерчара ц1еран хаынтиг муха эцалур ду.
— Села х1инца вижина хир ву. Мох санна чехка хьайн дин д1ахахка. Селин кхерчана т1оьхула кхоссабалийта иза. Цу чохь йогуш йолчу ц1арна хьо т1е ма нисвеллинехь, охьа-чукховдий, катохий, ц1еран хаьштиг схьаэца. Цул т1аьхьа хьайн дин, юханехьа, нисса Башламанехьа хахка. Ларлолахь! Инзаре ву Села! Къиза ву Села! Иза самавалахь, дийна д1авохуьйтур вац цо хьо а, я хьан дин а. Лаьтта ц1еран хаьштиг д1акхачор дац ахьа т1аккха.
Иштта, Сатас ма-хьеххара, г1уллакх дира Пхьармата.
Чехка хахкабелла, Селин кхерча т1оьхула кхоссабелира Пхьарматан дин. Охьакхоьвдина, ц1еран хаьштиг схьаэцна, Башламанан коьртехьа хаьхкира Пхьармата шен дин. Дин сов маса хьадарна, хаынтига т1ера г1оьвттинчу суйнаша дехха ц1ога диллира Пхьарматана т1ехьа. И суйнаш меран1уьрга дахана, самавелира Села. Гира цунна майрачу наьрто шен цlepгapa хаьштиг хьош. Хаьара Селина, ц1е караеъча, стаг ницкъ болуш а, майра а хир вуйла, т1аккха иза шена дуьхьал г1оттур вуйла.
Боккха ницкъ карабахнера стагана. Кхеравеллера ницкъ болу Села. Доккха орца даьккхира Селас майрачу наьртана Пхьарматана т1аьхьа. 1аьржа буьйса чохь йолу китт8 схьадаьстира Селас. Пхьарматана шен куьйгийн п1елгаш ца гуш, динан лергаш ца гуш, 1аржъелира. Са ца гуш дисира Пхьарматтий, цуьнан динний. Ахкачу а дахана, х1аллакьхиларна кхерам бара и шиъ. Амма тамашина хазачу олхазаро Села-Сата, хьалха а даьлла, шен исбаьхьачу эшаршца некъ хьоьхура царна.
1аьржачу буьйсанан ницкъ ца кхаьчна, наьрттий, цуьнан динний сацо. Т1аккха Селас схьадаьстира шен дарц чохь долу китт а. Чехка дарц т1аьхьахийцира Селас Пхьарматана. 1аьржачу буьйсаной, чехкачу дарцой ч1ог1а хьовзийра Пхьарматтий, цуьнан динний. Т1аккха а, хазачу олхазаро Села-Сата, шен т1емашца дорцана дуьхьало еш, шен эшаршца некъ хьоьхура царна.
Пхьарматана гира, шен карара догуш долу хаьштиг, чехкачу дарцо дойуш. Ц1е йоцуш, лаьтта восса таро яцара цуьнан. Шен чета диллира цо иза. 1ожаллин хелхарца майрачу наьртана гонах хьийзара буьрса дарц, 1аьржачу буьйсано б1арзвинера, четахь долчу хаьштиго накха морцура. Дукха ч1ог1а ласторна, Органан хиш мокхазан бердашкара юьстах тийсинера, даккхийра нежнаш, орамашца бухдаьхна, чан хелигаш санна, стигалхула идадора.
Селина гира я 1аьржачу буьйсане а, я ч1ог1ачу дарце а наьрттий, цуьнан динний сацалуш цахилар. Зен-зулам доцуш, стигалан орцанах наьрт к1елхьараволуш лаьттара.
Т1аккха схьадаьстира Селас морса шело чохь йолу кхоалг1а китт а.
Морсачу шелоно ламанан тархаш лоьлхуьйтуш, ламанаш хабийнера, делахь а майра наьрт Пхьарматтий, цуьнан дин Турпаллий хьалха д1аоьхура.
Ч1ог1а кхеравелира Села. Цунна гира майра наьрт Башламанан охьа буххе кхочуш. Х1инца к1елхьараволуш лаьттара иза. Сов ч1ог1а г1ирвоьлла, ц1ерах-нуьрах дина, шен стела1ад схьаэцна, наьртана т1аьхьа стелахаьштигаш кхийса вуьйлира иза.
Стелахаьштигаша ламанаш лестадора, г1орийна лаытина шовданаш доладалийтира, Органан тулг1еш, къаьхкиначу жан метта санна, ламанан басешкахула д1ай-схьай хьовдийтира, ламанан лекха тархаш, дийна йолуш санна, меттахъхьера.
Морсачу шелоне а, ч1ог1ачу дарце а, 1аьржачу буьйсане а, стелахаьштигашка а ца сацавелира майра наьрт Пхьармат. Шега хьуьйсуш наьрташ болчу йоккхачу хьеха чу д1акхечира иза.
— Х1ан! XIapa ю шуна ц1е! — элира Пхьармата цецбоьвллачу наьрташка.
— XIop б1аьвна чу, xlop хьеха чу, xlop г1али чу латаелаш ц1е! Паттаелаш йоккха алу! Xlop ц1а чохь хилийталаш ц1е! Хилийталаш йовхо! Хилийталаш серло!.. Ма яйталаш ц1е цкъа а! Хуьлда шу ирс долуш!
Т1аккха оцу хенахь йоккха г1овг1а г1аытира, Селас т1ом беш... Стигал яра лаьтте гуттаренна а мостаг1алла хьедеш! Стаг вара Селига гуттаренна а къийсам хьебеш! Села, г1ирвоьлла, оьг1азвахнера!
— Ирс долуш хуьлда шу! Шуна т1ера Селин 1азап д1аайархьама, со 1азапе вожа везаш ву! Ире долуш хуьлда шу! Суна г1айг1ане ма хилалаш!
Майра наьрт Пхьармат стелахаьштигашний, шелонний, дарцанний, 1аьржачу буьйсанний дуьхьал вахара Башлам т1е. Цуьнан коьрта т1оьхула стелахаьштигаш лелхара, дарцо д1ай-схьай веттара иза, куьйгаш-когаш шелоно дахьийнера цуьнан. Иза Села вара, оьг1азваханчуьра васта ца луш.
Башлам т1е, шена дуьхьал стигалан 1аьрчашка хьалавог1уш майра наьрт гича, Селас меллаша китташна чу уьйзира дарцций, шелой, буьйсий. Аренашкара, 1аннашкара, лаьмнийн басешкара шело, цкъа а ца дешаш 1иллина ло, гlypa меллаша Пхьарматана т1аьхьа Башламанан коьрте хьалаяхара. Лайн, шан йийсаре бахана д1ах1оьттира Башламанан корта, цкъа а кхин д1а ца яккха, цуо шен коьртах к1айн башлакх хьарчийра.
Мохь туьйхира Селас:
— Айхьа стиглара йихьначу ц1арах хьегавойла хьо! Йовхонах хьегавойла хьо! — аьлла.
Шен тешаме лай, цхьа б1аьрг болу 1ужа, вахийтира Селас Пхьарматана дуьхьал гезан з1енаш9 а эцна. Башламанан коьрте д1авихкира 1ужас Пхьармат оцу з1енашца.
Пхьарматана 1азапна, аьлла, Селас хьалагулйинчу шелоно, г1урано, лайно Башламанан корта, гlopoш, д1алецира.
Пхьармата лаьтта еанчу ц1аро дерриге дуьне дохдира, аренаш, ламанийн басеш, к1орга 1аннаш хаза хьожа йолчу бецаший, тайп-тайпанарчу зезагаший дукъдина д1ах1иттийра.
Массо а 1уьйранна д1авихкина волчу Пхьарматана т1едог1у дерриге а олхазарийн эла Ида. Пхьарматан голаш т1е охьахуий, даима цхьа хаттар до цо:
— Х1ай декъаза Пхьармат! Х1ай къинан Пхьармат! Дохковаьллий хьо, айхьа динчунна? Хьо дохковаьллехь, аса хьавийр вац хьо, ца ваьллехь, хьан до1ах дожур ду со!
Шена хин долчу инзаречу 1азапан ойла ца еш, гуттара а цхьа жоп ло Пхьармата:
— Х1ан-х1ан! Дохко ца ваьлла. Аса адамашна ирс делла, аса адамашна йовхо, серло елла! Дина даьллачу дикачу г1уллакхана дохковала мегар дац!
Ткъа олхазарийн эла Ида, шен болатан з1ок, мокхазан т1улгех хьокхий ир а йой, Пхьарматан до1ах дажа долало.
Пхьармата цхьа узар ца бо. Цуьнан б1аьргаш чу цкъа а т1уналла ца юссу. Доккхачу доьналлица, воха ца вухуш, лов цо и доккха 1азап, и доккха лазар.
Оццу хенахь дуьйна схьа ду-кх вайнехан, наьрт-орстхойн къонаха воьлхуш цахилар. Оццу хенахь дуьйна ду-кх, ламанийн баххьашкахь, даиманна а ца дешаш, дижина 1уьллу луо, ша хьоькхуш, шийла дарц. Пхьармат Башламанан коьрте д1авихкича, цунна 1азапна, аьлла, Селас цига хьалагулдина-кх иза, даиманна а иза йовхонах хьего, ц1арах хьего.
Оццу хенахь дуьйна схьа ду-кх шерачу аренашкаххьий, к1оргечу 1аннашкаххьий, ламанийн басешкаххьий хаза хьожа йолу бецашший, тайп-тайпана зезагашший. Оцу хенахь дуьйна схьа ю-кх лаьттахь йовхо, беркат, серло. И йовхо адамашна Пхьармата еана! Ткъа Пхьармат д1авихкина ву оцу Башламанан буьххье. Иза даиманна а доккхачу 1азапехь ву, амма цкъа а лийр вац иза! Турпал ца ле! Турпал даим веха!




Перевод

Пхармат (Прометей)



Чтобы Бог добро тебе сделал, чтобы с добром ты долго жил, чтобы зло тебя обходило, чтобы добро тебя находило, к чему говорить-сказывать, я расскажу тебе одну сказку, меч-чудо расскажу тебе, уши косули навостри, глаза волчьи раскрой!
Было это давным-давно, когда вон виднеющие ледниковые горы были выше, чем сейчас, когда на их вершинах не было снега и льда, а были разные цветы, приятно пахнущие травы, когда в глубоких ущельях, на горных склонах никогда не тающие снега и ледники были.
Я расскажу тебе, с каких пор вон на той вершине Башлама снег лежит, я расскажу тебе, с каких пор на ровных полях, на горных склонах приятно пахнущие травы, разные цветы показались.
В то время наши предки нарт-орстхойцы населяли глубокие ущелья, высокие башни и пещеры. Они были большого роста, этим горным скалам подобны. Их кони тоже были крупные. Подобно медведям, сильные были нарт-орстхойцы, подобны волкам, смелые были они, подобно тиграм, ловкие были они, подобно лисам, хитрые были нарт-орстхойцы. Они рукой легко отрывали куски горных скал и бросали их, криком своим они заставляли дрожать небеса, тем не менее, они были немощны — огня не было у них.
А могучий Села10 был безжалостен, был беспощаден. Он был хозяином неба, и огонь был его собственностью. На что сила, когда от нее людям нет прока? Какая польза от силы, когда от нее страдают люди?
Чтобы показать свою силу нарт-ортсхойцам, садился Села на огненные колесницы и над небесными высями прокатывался, поднимая страшный грохот, как будто разламываясь на куски, обрушивался небесный свод.
О-о! Как он удивлял людей!
О-о! Какой страх он наводил на землю!
Небесное обиталище Селы было вечно окутано черными тучами. Наполняя дождем, тучи низвергал на землю Села. А дождь в виде града-льда шел на землю, нагоняя на людей еще больше горя и бедствия. Из огня-радуги сделланного лука начинал он метать на землю молнии, все сокрушая. И добро, и зло были во власти Селы.
На зло щедр был Села, а на добро был скуп он.
Добро люди брали у него с трудом, зло Села сам давал.
Между небом и землею была вечная вражда!
Между Селой и человеком шла вечная борьба!
Чем больше нарт-орстхойцы бывали удручены горем и несчастьем, тем больше злорадствовал Села; чем лучше было настроение Селы, тем печальнее была Сата, возлюбленная Селы, мать нарт-ортсхойцев. Сата очень хотела помочь нарт-орстойцам, но боялась Селы.
В то время жил в горах могучий нарт Пхармат. Отличный кузнец был Пхармат. За доброе слово из холодной бронзы ковал он нартам мечи, щиты и кольчуги. А доброе слово высоко ценится в горах: да будет тебе счастье! Да будет тебе удача! Победа да будет за тобой! Будь ты свободен! Пхармат был скромным, щедрым, сильным нартом. Он мало говорил, много думал. Думал он, как и чем помочь людскому горю, как бы достать огонь. Ведь Села добром не давал его. С тех пор, как он появился на свет, собирал он все, что было лучшее в людях: силу, ловкость, острый ум, сноровку, терпение.
Конь его Турпал ходил в горах на воле.
— Конь закаляется под седлом и всадником, а мужчина — в труде и борьбе! Так почему твой Турпал всегда ходит на свободе? — спрашивали нарты.
Пхармат же отвечал:
— Конь мой закален. Придет время и мой конь принесет тлеющую головешку из небесного очага!
Нарт-орстхойцы чистосердечно смеялись над словами Пхармата. А Пхармат же думал о том, как бы помочь людскому горю.
И крикнул Пхармат своего Турпала. И от этого крика загремело ущелье Аргуна, задрожали горы, а могучий Села, проснувшись, перевернулся на другой бок.
Турпал, пасшийся далеко в горах, услышав зов своего хозяина, заржал в ответ, и от этого, как волны Аргуна, забились горы, а воды Аргуна вылились из своих мраморных берегов (звери в горных отрогах от перепуга застыли на месте, как вкопанные). Со скоростью молнии примчался Турпал к своему хозяину.
Взял Пхармат в руки булаву, прикрепил к локтю из кожи зубра сделанный щит, повесил на шею лук (божий пращ), подпоясал сбоку полную стрел кобуру, облек свой стан в кольчугу, подпоясал меч, сжал в руке копье с медным наконечником. Оседлав своего Турпала-коня, выпил полный турий рог йия11, приговаривая, «чтобы как на смоле нога держалась, чтобы как на тесте рука держалась», сел на коня и отправился туда, куда никто не ездил и откуда никто не возвращался.
Нарт-орстхойцы посыпали просо на дорогу, по которой должен был ехать Пхармат, чтобы ему счастье сопутствовало, поставили наполненный просом морк12, «чтобы уходил легким-пустым, возвращался тяжелым-наполненным!». Долго ехал Пхармат. Семь дней, семь ночей пробыл он в пути. Семь ущелий, семь гор прошел он и подошел, наконец, к подножию самой высокой горы Башлам, которая подпирает небесный свод, на котором живет Села. Долгий и трудный путь проделал Пхармат, поднимаясь на вершину горы по ее тяжелым уступам. На вершине горы были приятно пахнущие травы, разные цветы и красиво поющие птицы.
Изредка на вершину горы спускалась отдыхать солнцеликая Сата, Села-Сата, возлюбленная Селы, мать нарт-ортсхойцев. Обернувшись птицей, вышла она навстречу Пхармату. Человеческим голосом заговорила она:
— Эй, могучий нарт, ты неспроста поднялся на вершину Башлама.
— Правда это, щедрая птица, я неспроста поднялся на вершину Башлама. Я приехал за горящей головешкой из небесного очага и без нее не вернусь, — ответил Пхармат.
— Тому, кто с добрым намерением вышел, не может не сопутствовать счастье. Я помогу тебе. Конь скорый ди у тебя? — спросила Села-Сата.
— Быстрее ветра мой конь.
— Силен ли твой конь?
— Силен мой конь. Где конь мой ударит копытом, там родник образуется.
— Силен ли ты сам?
— В моих руках холодная бронза мягче смолы и воска, — ответил Пхармат Села-Сате.
И рассказала Села-Сата Пхармату, как, каким путем можно добраться до очага Селы и как из него достать горящую головешку.
— Села теперь спит. Как ветер, быстро помчавшись, пусть твой конь перепрыгнет через очаг. А ты в это время нагнись, хватай головешку и гони своего коня прямо на вершину Башлама. Берегись! Страшен Села, жесток Села! Если он проснется, живым не уйдешь и огонь не донесешь.
Пхармат так и поступил, как советовала Сата.
Быстро разогнавшись, над очагом Селы пронесся конь Пхармата. В это время, нагнувшись, из очага Пхармат схватил горящую головешку и помчался на вершину Башлама. От быстроты Турпала-коня от головешки поднялись языки пламени, будто длинный хвост потянулся за Пхарматом. И проснулся Села от того, что попали ему в ноздри эти огненные языки.
Увидел он, как смелый нарт с неба огонь несет на землю людям.
Очень перепугался Села, зная, что человек, если ему в руки попадет огонь, сделается сильным и смелым и попытается восстать против него.
Грозную погоню предпринял он за смелым нартом.
Развязал Села бурдюк с темной ночью. И стало так темно, что Пхармат не видел пальцев своих рук и ушей коня. Перестали видеть и нарт, и его конь. Вот-вот сорвутся в пропасть. Но чудесная птица Села-Сата полетела впереди их и своим чудесным пением указывала им дорогу. Видит Села, что темная ночь не в силах остановить Пхармата и его коня. И он развязал свой второй бурдюк со страшной бурей. Сильная буря и темная ночь чуть было не погубили смелого нарта и его коня. Но чудесная птица указывала им дорогу своим прекрасным пением.
Смелый нарт увидел, что буря гасит его головешку, и он, не задумываясь, спрятал огонь за пазуху. От сильного волнения воды Аргуна расплескались из каменной теснины, большие дубы вырванные с корнями из земли, носились в небе, как соломинки.
Видит Села, что ни темная ночь, ни сильная буря не в силах остановить ни нарта, ни его коня, что он целым и невредимым уходит от небесной погони. И открыл Села свой третий бурдюк со жгучим морозом. От жгучего мороза со страшным шумом трещали скалы и съеживались горы. Но бесстрашный нарт Пхармат и его Турпал-конь продолжали идти вперед.
Не в меру перепугался Села. Он видел, как смелый нарт и его конь уже подходят к подножию Башлама, и они вот-вот могут скрыться в пещере. Тут он с яростью схватил свой лук, из огня и луча сделанный, и начал метать молнии вслед нарту. От молнии содрогнулись горы, замерзшие родники растаяли, а волны Аргуна, как отара кутана, разбежались по горным склонам, высокие горные кручи задрожали, точно живые.
Ни жгучий мороз, ни сильная буря, ни темная ночь, ни молнии не смогли остановить и сбить с пути бесстрашного нарта Пхармата и его коня Турпала.
Они пришли в ту самую пещеру, где их ждали нарты.
— Берите! Вот вам огонь! — сказал Пхармат, обращаясь к удивленным нарт-орстхойцам. — В каждой башне, в каждой пещере, в каждом доме разожгите пламя!
Да будет в каждом доме много огня, тепла и света! Да будет вам счастье!
А в горах в это время был великий гул. Небо заявляло земле о своей вечной вражде. Люди же заявляли небу о своей вечной борьбе.
— Будьте счастливы! — крикнул бесстрашный нарт еще раз.
В горах в это время стоял страшный шум от небесного грома и вспышек молнии.
— Будьте счастливы, люди! Я должен предаться вечной муке! Я предамся муке, чтобы избавить вас от гнева Селы! Не горюйте обо мне! — и, выйдя из пещеры, направился бесстрашный нарт Пхармат сквозь молнии, холод, темную ночь и бурю на гору Башлам.
Над его головой вспыхивали молнии, буря бросала его в разные стороны, его руки и ноги закоченели от холода, кромешная тьма ночи окутала его. Это Села, разгневавшись, изрыгал злость.
Завидев смелого нарта Пхармата, идущего к небесному своду, на вершину Башлама, не спеша, затянул Села в свои бурдюки бурю, холод и ночь. Постепенно на равнинах, ущельях и горных склонах снизу вверх, вслед за Пхарматом, тая, все выше до самой вершины Башлама поднимались снег и мерзлота.
Вершину Башлама сковали снег и лед, она навечно надела на свою голову белый, снежный башлык.
И крикнул Села:
— Да будешь ты вечно жаждать огня, который ты унес с неба. Будешь вечно жаждать тепла!
И послал Села навстречу Пхармату своего верного слугу, одноглазого Ужу, с бронзовыми цепями.
Привязал одноглазый Ужу Пхармата бронзовыми цепями к ледяной вершине Башлама.
Села проклял его. С тех пор так повелось: все доброе проклято богом, все, что проклято богом, одобрено человеком! Между небом и землей существует вечная вражда! Между человеком и Селой происходит вечная борьба!
Каждое утро прилетает к привязанному Пхармату царь всех птиц — Ида.
Присаживаясь на колени Пхармата, задает она каждый раз один и тот же вопрос:
— Эй, несчастный Пхармат! Эй, жалкий Пхармат! Каешься ли ты в том, что совершил? Если ты раскаялся, я не трону тебя, если не раскаялся, я буду клевать твою печень!
Пренебрегая страшными муками, которым он будет подвергаться, всегда один и тот же ответ, говорят, дает Пхармат:
— Нет-нет! Я не раскаялся. Я дал людям тепло и свет! Нельзя раскаиваться в совершенном добром поступке.
А Ида, наточив тот же час о кремневую скалу свой стальной клюв, принимается клевать печень Пхармата.
Пхармат-нарт не издает ни звука. Его глаза никогда не увлажняются. С большим мужеством и терпением переносит он эту великую пытку и боль. С того времени, говорят, у вайнахов нарт-орстхойские мужчины никогда не плачут! С этого времени лежат на вершине Башлама снег и лед. На вершину Башлама, где привязан Пхармат, собрал Села с равнин и ущелий, с горных клонов весь снег, весь лед назло Пхармату, чтобы увеличить его жажду к теплу, огню.
С этого времени на склонах гор, в ущельях, на равнинах тепло. И это тепло от огня, привезенного Пхарматом с неба. С этого времени у подножия горы, на равнинах растут приятно пахнущие травы, разные цветы, красивые, чудесные птицы поселились в них, а на вершинах Башлама — мерзлота, вечная буря, никогда не тающий, затвердевший ледник. Там же привязан Пхармат. Он будет пребывать в вечной муке. Но никогда не умрет он. Он будет жить вечно!

Седа

Сообщения : 37
Дата регистрации : 2009-10-20

Вернуться к началу Перейти вниз

Нохчийн туьйранаш Empty Re: Нохчийн туьйранаш

Сообщение автор Lawyer Пт Июл 18, 2014 7:20 pm


С глубоким смыслом.. Вы лишь задумайтесь-что бы выбрали смерть на родной земле или выжить, но подчиняться другим и жить на чужбине...?!

                     Текхарго аьлларг

Хьалхалерачу заман чохь вехаш-Iaш хилла цхьа онда нарт. Адамашна чIогIа оьгIаз а вахана, церан юрт ягийна цо. И ягийна ша ваьлча, луьстачу хьуьнан йисте а вахана, мохь тоьхна цо дийнаташка а, сагалметташка а:
— Дадалург, дада, тIема дала ницкъ берг, тIема дала! Со кху хьуьнах сийна цIе лато воллу! — аьлла. Кхин хьем ца хуьлуьйтуш, ша ма-аллара, хьуьнан цхьана маьIIера дуьйна цIе тесна наьрто. КIелхьаравала ницкъ кхаьчнарг, кIелхьарволуш, цIеран гIовгIа бен йоцуш, тийналла хIоьттина хьуьнхахь.
Яьгна яьлла хьун. Хилларг, хIун ду-те, аьлла, хьуьн чухула волавелла наьрт. Хьуьнан цхьана маьIIехь, алу тIехь бетталуш, текхарг гина наьртана.
— Дакъаза ма бала хьо, текхарг, xIapa цIе йиллале, аса тоьхна мохь ца хезира-те хьуна? ХIунда Iий-те хьо кху цIера юккъехь? — хаьттина наьрто, гуш долчу суртах цецваьлла.



— Хаза-м дера хезира суна, наьрт, ахьа аьлларг, ца хезира ала бакъо яц сан. Бакъ ду, наьрт, кху хьуьнхахь бина а, кху лаьттахь кхиъна а бара со. Ахь бохург а дина, бовзазчу хийрачу махка а бахана, кхечарна несалахь хуьлучул, кху сайн махкахь балар нийса хийтира суна. ХIокху лаьттан экъан тIехь суна массо а хIума ду гергара, xIapa бу сан дайх бисина кхерч. Кхузахь сайн лаамехь Iожалла тIеэцар вуно нийса хета суна, — аьлла бала бетталучу текхарго, ца кхеташ, цецваьлла шега хьоьжучу наьрте.

ПЕРЕВОД)
Что сказала змея

Давным-давно, в незапамятные времена, озлобился на людей великан-нарт и сжег деревню, а потом вышел на опушку густого леса и крикнул животным и насекомым:
— Кто может бежать, бегите, кто может лететь, летите, хочу сжечь этот лес синим огнем!
Больше не предупреждая, как он и обещал, поджег лес с одного края. Кто сумел спастись — спасся. В лесу наступила тишина. Слышался лишь треск огня.
Лес сгорел дотла. Нарт пошел по пепелищу посмотреть, что там случилось. В одном уголке леса нарт увидел змею, которая пыталась спастись от пламени.
— Ах, ты, несчастная змея! Неужели ты не слышала моего крика до того, пока не начался пожар? Почему ты замешкалась в этом огне? — спросил нарт, удивленный тем, что увидел.
— Я слышала, нарт, твой крик, как могу я сказать, что не слышала. Но я родилась в этом лесу, и эта земля кормила меня. Поэтому я решила не следовать твоему совету. Чем прислуживать в чужой стороне, я выбрала смерть на родине. На этой земле все дорого для меня, тут был мой очаг, оставшийся от предков. И мне кажется правильным достойно по своей воле здесь встретить свой смертный час, — сказала извивающаяся в огне змея нарту, который удивленно смотрел на нее — он не мог этого понять.



Lawyer

Сообщения : 18
Дата регистрации : 2014-07-18

Вернуться к началу Перейти вниз

Нохчийн туьйранаш Empty Re: Нохчийн туьйранаш

Сообщение автор Sumaya123 Пн Июл 21, 2014 6:34 pm

Каждая история несет собой огромный и глубокий смысл....
Вот еше одна сказка, правда чуток схоже на предыдущую.. Но это доказывает ещё раз,что все сказки чеченские повестуют о реальных вещах с глубочайшим смыслом.. Большинство сказок посвящены развитию у детей чувства патриотизма,моральных качеств.. Это очень важно!!!! Необходимо с малых лет ребенка готовить к реальной жизни,приучать его к тому,чтоб он в дальнейшем мог назвать себя истинным НОХЧИ!!

Борз
Дукхе-дукха хьалха, вайна дага а ца йогIучу заман чохь, дуьнен тIехь инзаре ирча мох баьлла хилла. Луьра хьоькхучу мохо дитташ орамашца схьадохуш, генна дIасакхиссира, лаьмнаш дохош, охьахерцийра. Хиш а, хIордаш а деста а дистина, аренашкахула даьржира.
Дуьнен тIехь мел йолу садолу хIума сабIарзделла хьийзара, едда кIелхьараяла гIерташ, дIалачкъа меттиг лоьхуш.
Цхьа борз яра паргIат, и ца кхераелира инзаре нуьцкъала хьоькхучу мохах, и цхьаъ яра цунна дуьхьал яьлларг. ОьгIазе цIогIа детташ, тIера цIока дIасаийзош, цIийш дIатуьссуьйтуш, ницкъ бира мохо барзана. Амма борз меттах ца елира: курра корта хьалаайина, когаш ондца лаьттах чубахийтина, цуьнан ницкъ шен дегIаца дIахудуш, дуьхьало йора цо махана.
Цхьа хан-зама яьлча, цкъа а хIумма а ца хилча санна, мох дIатийра, малх гучубелира, дуьнен тIехь юха а паргIато дIахIоьттира.
Са мел долу хIума а цхьацца гучуйолуш, гул а елла, барзана тIе яхана. Акхароша барзе аьлла:
— Дела дуьхьа, борз, xIapa дерриге а дуьне мохо хьерадаьккхина хьийзаш, дитташ бух дохуш, аренаш дистинчу хиша хьулъеш, лаьмнаш аталуш охьаоьхуш,массо а садолу хIума са дадийна дIалачкъа меттиг лоьхуш хьийзаш, хьо цхьаъ меттах ца елира, и хIун ду?
TIepa цIока мохо ийзийна, асанаш кхозуш, йинчу чоьвнашкара цIийш охьаоьхуш йолу борз курра хиина Iaш яра, генна хьалха а хьоьжуш. Цо, хьала а гIаьттина, иштта жоп делира акхарошна:
— Со тIехь лаьтташ йолу латта — сан даймохк бу, цундела, кхузахь муьлхха а хало тIееъча а, аса цкъа а д1атосур бац и, — аьлла.
Цу дешнаша эхь хетийтина, ойлане а яхана, акхарой дIасаяхара. Чоьвнаш хилла, цIока этIийна, цIийш охьаоьхуш йолу борз шен меттахь йисира, дIайоьлхучу акхарошна тIаьхьа а хьоьжуш. Берзан кхин даймохк бацара... Даймохк цхьаъ бен бац.

Волк

Давным-давно в незапамятные времена по земле пронесся страшный ураган, который выкорчевал с корнями деревья. Моря и реки вышли из берегов, обрушились горы. Много бед принес ураган. Все живое на земле спасалось бегством, ищя прибежище. И только волк не устрашился урагана. Остался один на один с ним. Ураган разодрал на нем шкуру, окровавил его, но не смог сдвинуть с места жилистого волка.
Наконец, ветер стих, выглянуло солнце, как ни в чем не бывало, на земле вновь воцарилось спокойствие.
Собрались звери все вместе, пришли к волку и сказали:
— Волк, когда ветер выворачивал деревья, суша покрылась водой, рушились скалы и все искали спасения, ты один не сдвинулся с места.
Окровавленный волк гордо сидел, устремив взор вдаль, и ответил им так:
— Земля, на которой стою я, моя родина, и какое бы несчастье не постигло меня здесь, я не покину ее никогда.
Слова эти заставили призадуматься зверей, охваченные чувством стыда, они стали расходиться по своим берлогам.
Остался волк на том же месте со своим израненным изодранным телом, глядя вслед уходящим зверям.
У волка не было другой Родины.
Родина только одна!

Sumaya123

Сообщения : 23
Дата регистрации : 2014-07-21

Вернуться к началу Перейти вниз

Нохчийн туьйранаш Empty Re: Нохчийн туьйранаш

Сообщение автор Alexs Вт Июл 22, 2014 5:40 pm

К глубочайшему сожалению, родители не рассказывают сказки детям из чеченского фольклора...( Спасибо огромное,Хушпар,за создания данного форума!!! Ин ша Аллах,мы-форумчане дополним его хорошими темами!! И станет твой форум не просто форумом,но и своего рода справочником)) Этот день близок-когда все будут ссылаться наа этот форум! Я верю:-)

Alexs

Сообщения : 35
Дата регистрации : 2014-07-18

Вернуться к началу Перейти вниз

Нохчийн туьйранаш Empty Re: Нохчийн туьйранаш

Сообщение автор Sumaya123 Вт Окт 28, 2014 4:55 pm


Поддерживаю сказанное выше. Воистину это, к сожалению, правда......

ТУРПАЛ НОХЧОЧУX ИЛЛИ


Къеналла тIегIерта, дагана ва ца товш,
Къоналла дIагIерта, дагана ва ца товш.
Сийлахьа ва волчу, цу Турпал Нохчочух,
Вайн илли ас эр ду, ладогIа, къонахий!

Болатах дIасакхиссало и суйнаш ва санна,
Даьржина вай дуьненахь цу Турпал Нохчочух!

Буьйсанна борз ехкаш, дуьнен чу доьвлла вай,
Iуьйранна лом угIуш, цIераш вайна техкина,
Вай иштта кхоьллина цу Турпал Нохчочух!

Цу сенчу ва стиглахь Iаьржа марха ца хилча,
Вайн латта ва Iабош, догIа ма догIур дац.
Цу болатан ва дагахь Iаьржа бала ца хилча,
Вайн бIаьргаш ва башош, хин тIадам бужур бац.
Са кхуьу ва хIума, вай далла тIе ца диллича,
Цхьана а гIуллакх тIехь вайн аьтто хир ма бац.

Массеран да волу, цу Турпал Нохчочун цIе
Дуьнен тIехь мел деха, вай цкъа а йожор яц.

СПОЕМ ПРО ТУРПАЛА НОХЧО


Неохотно приближаешься к старости,
Неохотно удаляешься от молодости.
Не хотите ли, добрые молодцы,
Про Турпала Нохчо спою вам нашу родную песню?

Как искры сыпятся от булата,
Так мы рассыпались от Турпала Нохчо!

Родились мы в ту ночь,
Когда от волчицы родятся щенки,
Имена нам были даны в то утро,
Когда ревел барс;
Такими произошли мы от праотца Турпала Нохчо!

Когда на небе нет туч, тогда и дождь не идет.
Так и у нас: когда нет думы на сердце,
То и глаза не плачут...
Если душою не положитесь на Бога,
То и в любом деле не успеете.

Не утратим славы имени отца нашего Турпала Нохчо!

Sumaya123

Сообщения : 23
Дата регистрации : 2014-07-21

Вернуться к началу Перейти вниз

Нохчийн туьйранаш Empty Re: Нохчийн туьйранаш

Сообщение автор Admin Ср Май 31, 2017 1:54 am

«Элдарха, – тIейирзира иза кхунна, – со вайн къам – къам хеташ яц хьуна тахана, я вайн боьрша нах къонахий хеташ а. Цхьана къонахчо цхьа топ а ца кхуссуш, неро хьокху нехаш санна, дийнна къам цIера доккхучу дийнахь хиъна суна кху дуьненчохь суо хьеннан а долахь юйла, со хьаъа а яхкор юйла а, шен лаам боллучо. Ас сайн вежарий массо а цу дийнахь белла хуьлуьйтур бара, Элдарха, гIело ца лайначу вежарийн йиша йогIу, некъ биталаш цунна, сайна бахийта.

Генара-уллора, къайлах-гучух соьга бистхила оцу вайн юьртах кхолха гуо тийсинчу нохчийн курчу кIенташа (вай дохочу доккхачу дийнахь), мотт бастаза долчу нускало мардех лечкъо юьхь санна, со яьл-яьллачуьра шайн догIмаш идош сайна гича, цхьа тамашийна куралла йоьссина, Элдарха, сан дагтIе, дийнна къам гора хIоттош, мостагIашка суо эша ца елча санна. Цундела къомах суо цхьаъ йисна лору ас лайн мухIар тохаза.
Вай делла хила ма дезара, ва Элдарха, цу дийнахь, цу цхьаъ бен доцчу доккхачу дийнахь, зуда а, боьрша а – цхьа а стаг тIаьхьа а ца вуьсуш. Цкъа даьлла са шолгIа дала йиш ма яцара, и де а догIур ма дацара кхин. Вай дехар ма дара тIаккха, хIара дуьне мел деха, къар ца деллачу къоман мохк бу хIара бохуш, аб-абаде яллалц хIара дуьне цец а дуьйлуш.

Ткъа хIинца… хIинца куралла дIа ма яьлла, Элдарха, сонталла хьаша ма хьаьши, ойла ясса ма ели, баьккхина бIаьрг санна, – Тайбат, бертал а йоьдуш, йилхира, кIезашна угIучу зуд-барзах терра, тIаьхь-тIаьхьа гIуьрашка а юьйлуш. – Хьо цу дийнахь цаьрца хиллехь, бохийначаьрца хьо схьавеънехь, хьоьга а мила йогIура, хьо а хьанна оьшура, хьох а мила ешара. «Иза лийриг хир вар-кх цу дийнахь, иза вогIур вацара-кх иштта», – бохуш, хьох са Iехош, ойла тешош, кхин цхьа а ца висарна кхечин со-м хьоьга, ахIи-ахIи-ахIи», – Тайбат дуккха а йилхира, хIора буса, хIора дийнахь, хIора кIирнахь йоьлхуш.

Хьо цуьнга хIумма а ала а ца хIоьттира. Хьан хьайн бара баланаш, хьайн а бара мостагIий, Дала итт эзар са луш кхоьллина хилча, и итт эзар са дуьхьал даххал дукха.

Бексултанов Муса. Iаламат.




Нохчийн туьйранаш 3lt9zv10
Admin
Admin
Admin

Сообщения : 204
Дата регистрации : 2009-09-21
Возраст : 29

https://huwpar.forum2x2.ru

Вернуться к началу Перейти вниз

Вернуться к началу

- Похожие темы

 
Права доступа к этому форуму:
Вы не можете отвечать на сообщения